TS. NGUYỄN THỊ QUỲNH HOA
Viện Nghiên cứu Thanh niên
VNCTN – Phát triển thanh niên vừa là một lĩnh vực nghiên cứu, vừa là một lĩnh vực hoạt động thực tiễn. Nghiên cứu phát triển thanh niên là một vấn đề rộng lớn và phức tạp, đòi hỏi quan điểm tiếp cận phải đa dạng và mang tính liên ngành. Nghiên cứu về phát triển thanh niên có thể được tiếp cận từ nhiều hướng khác nhau và được luận giải một cách khoa học từ nhiều quan điểm, lý thuyết khác nhau. Trên thực tế, đã có nhiều nghiên cứu về phát triển thanh niên dựa trên các quan điểm, lý thuyết tiếp cận của nhiều chuyên ngành khoa học. Nói cách khác, các quan điểm, lý thuyết tiếp cận về phát triển thanh niên trải rộng trong nhiều chuyên ngành như tâm lý học (lý thuyết học tập xã hội, lý thuyết nhận thức xã hội, lý thuyết xử lý thông tin, các lý thuyết phát triển tâm lý con người,…); xã hội học (lý thuyết cấu trúc- chức năng, lý thuyết vai trò, lý thuyết tương tác biểu trưng, lý thuyết hành động xã hội, lý thuyết xã hội hóa,…); văn hóa học (lý thuyết tiểu văn hóa, lý thuyết giá trị,…); nhân học, giáo dục học,… Mặc dù các quan điểm, lý thuyết tiếp cận này đưa ra cách nhìn về phát triển thanh niên ở các giai đoạn khác nhau của cuộc đời và trong các bối cảnh, môi trường phát triển khác nhau, tuy nhiên việc quan tâm xem xét những nguyên tắc, yêu cầu cần có khi vận dụng các quan điểm, lý thuyết này trong nghiên cứu về phát triển thanh niên là điều cần thiết.
1. Quan điểm cốt lõi về phát triển thanh niên
Đến nay có nhiều đinh nghĩa về phát triển thanh niên. Theo cách định nghĩa của Bộ Phát triển Thanh niên NewZealand thì: “Phát triển thanh niên là phát triển các kỹ năng và gia tăng các kết nối mà thanh niên cần để gia nhập xã hội và để đạt được tiềm năng của mình”.
Phát triển thanh niên nhằm hướng đến việc thanh niên có được: (1) ý thức đóng góp một thứ gì đó có giá trị cho xã hội; (2) cảm giác liên kết với người khác và với xã hội; (3) tin tưởng rằng họ có những lựa chọn cho tương lai của mình; (4) cảm giác thoải mái, tích cực theo cách riêng của mình.
Phát triển thanh niên nhằm xây dựng mối quan hệ chặt chẽ và sự tham gia tích cực của thanh niên trong tất cả các lĩnh vực của cuộc sống bao gồm: gia đình; nhà trường; nơi làm việc; cộng đồng; nhóm đồng đẳng. Phát triển thanh niên cũng bao gồm cả việc thanh niên tham gia và có tiếng nói trong các quyết định ảnh hưởng đến bản thân, gia đình, cộng đồng xã hội.
Phát triển thanh niên đề cập đến các nỗ lực có chủ đích của thanh niên và những người khác (gia đình, nhà trường, cộng đồng xã hội, cơ quan chính phủ,…) để tạo cơ hội cho thanh niên tăng cường sở thích, kỹ năng và khả năng của họ.
Theo Wehmeyer, Agran, & Hughes (1998), phát triển thanh niên là quá trình chuẩn bị cho thanh niên đối mặt với những thách thức của lứa tuổi trưởng thành và đạt được toàn bộ tiềm năng của họ. Phát triển thanh niên được thúc đẩy thông qua các hoạt động và sự trải nghiệm nhằm giúp thanh niên phát triển năng lực về xã hội, đạo đức, tình cảm, thể chất và nhận thức.
Wehmeyer, Agran, & Hughes cho rằng các điều kiện thúc đẩy mạnh mẽ sự phát triển thanh niên được hỗ trợ thông qua các chương trình và hoạt động trong gia đình, nhà trường và cộng đồng xã hội. Các nhà nghiên cứu và các nhà hoạt động về phát triển thanh niên nhấn mạnh rằng các chương trình và hoạt động can thiệp có hiệu quả trong việc nhìn nhận được điểm mạnh của thanh niên và tìm cách thúc đẩy sự phát triển tích cực của thanh niên thay vì chỉ đưa ra những nguy cơ thanh niên sẽ gặp phải một cách độc lập.
2. Các nguyên tắc căn bản khi nghiên cứu về phát triển thanh niên
Khi nghiên cứu về phát triển thanh niên, các học giả, các nhà nghiên cứu đã nhấn mạnh tới việc coi trọng các quan điểm có tính nguyên tắc căn bản sau:
- Thứ nhất, phát triển thanh niên là một quá trình phát triển tự nhiên
Sự phát triển của thanh niên đã và vẫn đang tiếp tục được sử dụng một cách rộng rãi nhất theo nghĩa là một quá trình tự nhiên: phát triển năng lực vốn có của thanh niên, giúp họ hiểu và ứng xử phù hợp với môi trường. Phát triển thanh niên là sự phát triển tự nhiên mở ra tiềm năng vốn có trong cơ thể con người trong mối liên hệ với cả những thách thức và sự hỗ trợ từ phía môi trường thể chất và xã hội bên ngoài. Phát triển tối ưu thanh niên cho phép các cá nhân có cuộc sống lành mạnh, thỏa mãn và có năng suất cao, bởi họ có năng lực tự kiếm sống và tham gia các hoạt động với tư cách là một công dân. Cả yếu tố di truyền và yếu tố môi trường đều có ảnh hưởng đến sự phát triển tự nhiên này. Mọi thanh niên có thể chủ động tạo nên sự phát triển của chính mình thông qua sự lựa chọn cũng như cách lý giải các vấn đề, các sự kiện trong cuộc đời dựa trên kinh nghiệm của họ (Stephen F. Hamilton, Mary Agnes Hamilton, and Karen Pittman, 2004).
- Thứ hai, phát triển thanh niên là một quá trình chứ không phải là một mục tiêu
Mỗi một cá nhân luôn có sự phát triển liên tục trong suốt cuộc đời của họ. Do vậy, phát triển thanh niên là một mục đích lâu dài, bao trùm chứ không phải là mục tiêu cuối cùng cần đạt được.
John Dewy (1938) đã đề cập tới điều này bằng cách lưu ý rằng “mục đích của sự phát triển là để một người phát triển liên tục”. Sự tiến bộ, không phải là thành tựu đạt được, mà chính là mục tiêu cần đạt đến (Kohlberg & Mayer, 1972).
Tính chất xoay vòng của sự phát triển này khiến cho việc tách biệt “mục tiêu” khỏi “phương pháp để đạt được mục tiêu” gặp nhiều khó khăn hơn. Mục tiêu và phương pháp, kết quả và phương tiện, quá trình và sản phẩm đan xen vào nhau. Do việc đặt mục tiêu là một phần quan trọng trong kế hoạch chương trình hoạt động phát triển thanh niên nên các mục tiêu phát triển được đề cập đến, và phải thừa nhận rằng mặc dù các mục tiêu không phải lúc nào cũng có thể sửa đổi để đo các kết quả đạt được hoặc đo các mục tiêu về hành vi, song chúng cũng có thể cung cấp một khung phân tích hữu ích trong việc hướng dẫn thực hiện hành động trong thực tiễn (Kohlberg & Mayer, 1972).
- Thứ ba, phát triển thanh niên phải mang tính bền vững
Một nguyên tắc quan trọng khác của phát triển con người nói chung và phát triển thanh niên nói riêng được đặt ra đó là phát triển không chỉ mang tính nhất thời, thời điểm mà sự phát triển đó phải mang tính bền vững.
Phát triển thanh niên một cách bền vững là phát triển thường xuyên, liên tục và lâu dài mọi năng lực thể chất, tinh thần, trí tuệ, nhân cách thanh niên – phát triển những năng lực bản chất nhất, những năng lực đang ở dưới dạng tiềm năng của thanh niên, nhằm làm phong phú thêm và nâng cao hơn chất lượng cuộc sống của họ. Để phát triển thanh niên một cách bền vững, cần phải tuân thủ quan điểm phát triển toàn diện, coi phát triển thanh niên liên tục vừa là mục tiêu, vừa là động lực của sự phát triển.
- Thứ tư, kết quả phát triển thanh niên được đánh giá qua “5C”: Competence (năng lực), Character (nhân cách), Connections (sự kết nối), Confidence (sự tự tin) và Contribution (sự cống hiến).
Theo Pittman, Irby, Tolman, Yohalem, & Ferber (2002), chất lượng phát triển thanh niên được đánh giá thông qua:
Năng lực bao gồm kiến thức và kỹ năng cho phép một người có thể hiểu và ứng xử hiệu quả hơn với môi trường. Năng lực cho phép một người thực hiện được những gì họ muốn, cung cấp các bối cảnh bên ngoài thuận lợi hoặc để thích ứng với hoàn cảnh nhằm đạt được nhiều thành tựu hơn.
Nhân cách là điều khiến cho một người có ý định làm những gì là đúng, phù hợp và tốt đẹp.
Kết nối đề cập đến các mối quan hệ xã hội, không chỉ với người lớn khác mà còn với bạn bè và người ít tuổi hơn.
Sự tự tin là sự đảm bảo cần thiết cho một cá nhân hành động có hiệu quả. Nó khiến cá nhân có thể thể hiện và xây dựng năng lực, nhân cách trong những tình huống đầy thách thức.
Sự cống hiến có nghĩa là cá nhân có sự đóng góp, công hiến không chỉ cho mục đích của bản thân mà còn cho những người khác.
3. Các yêu cầu căn bản khi vận dụng quan điểm, lý thuyết trong nghiên cứu về phát triển thanh niên
Để việc vận dụng các quan điểm, lý thuyết trong nghiên cứu phát triển thanh niên đạt được hiệu quả thì cần phải đáp ứng một số yêu cầu cơ bản sau:
- Cần tiếp cận nội hàm phát triển thanh niên theo hướng tiếp cận năng lực, nghĩa là phát triển thanh niên là sự phát triển năng lực của thanh niên.
Phát triển thanh niên được coi là quá trình mở rộng cơ hội lựa chọn và năng lực cho thanh niên. Sự lựa chọn của thanh niên chỉ xảy ra khi có sự xuất hiện cơ hội lựa chọn và thanh niên có năng lực lựa chọn. Sự xuất hiện cơ hội lựa chọn phụ thuộc vào môi trường, thể chế xã hội tạo điều kiện cho sự xuất hiện cơ hội lựa chọn, đồng thời phụ thuộc vào năng lực của chủ thể thanh niên. Thanh niên càng có năng lực thì càng có cơ hội lựa chọn hơn. Bởi vậy, phát triển thanh niên chính là sự phát triển năng lực cho thanh niên. Với cách tiếp cận này thì các yếu tố chủ động, tích cực từ phía chủ thể thanh niên trong việc tự nâng cao năng lực, tiềm năng của bản thân được nhấn mạnh.
- Cần nắm vững các quan điểm cơ bản của lý thuyết phát triển thanh niên tích cực, bao gồm:
– Mọi thanh niên đều có năng lực vốn có để phát triển tích cực.
– Phát triển tích cực có hiệu quả khi thanh niên được đặt trong bối cảnh, môi trường và các mối quan hệ nuôi dưỡng sự phát triển của họ.
– Phát triển tích cực được thúc đẩy có hiệu quả hơn khi thanh niên tham gia vào bối cảnh, môi trường và các mối quan hệ đa dạng và có ích.
– Mọi thanh niên đều được hưởng lợi từ bối cảnh, môi trường và các mối quan hệ này.
– Cộng đồng đóng vai trò điều phối quan trọng cho sự phát triển thanh niên tích cực.
– Thanh niên là những nhân tố chính trong sự phát triển của họ và là nguồn lực vô cùng quan trọng trong việc tạo ra các mối quan hệ, bối cảnh, môi trường có thể phát triển thanh niên tích cực.
- Cần vận dụng các quan điểm này ở tất cả các khâu của quá trình nghiên cứu, từ xây dựng mục đích, nhiệm vụ, nội dung nghiên cứu đến thiết kế công cụ điều tra, viết báo cáo phân tích.
* *
*
Phát triển thanh niên là vấn đề quan trọng của mọi quốc gia. Việc quan tâm tìm hiểu các quan điểm cốt lõi về phát triển thanh niên, các nguyên tắc và yêu cầu căn bản khi vận dụng các quan điểm, lý thuyết trong nghiên cứu về phát triển thanh niên có giá trị thiết thực, to lớn trong việc mang lại hiểu biết chung và cái nhìn khái quát nhất về sự phát triển thanh niên, đồng thời nó cũng có ý nghĩa trong việc gợi mởi các hướng nghiên cứu, các vấn đề nghiên cứu về phát triển thanh niên.
Tài liệu tham khảo
- Dewey, J. (1938). Experience and Education. New York: Macmillan Company
- K, Irby. M, Tolma. J, Yohalem. N, Ferber. T (2002), Preventing Problems, Promoting Development, Encouraging Engagement: Competing priorities or inseparable goals? Forum for Youth Investment, Takoma Park, MD, 2002. Available: http://forumfyi.org/files/Preventing%20Problems,%20Promoting%20Development,%20E ncouraging%20Engagement.pdf/ (2016.04.22)
- Kohlberg, L., & Mayer, R. (1972). Development as the aim of education. Harvard Educational Review, 42(4), 449–496. https://doi.org/10.17763/haer.42.4.kj6q8743r3j00j60
- Stephen F. Hamilton, Mary Agnes Hamilton, and Karen Pittman (2004), Principles for Youth Development
- Wehmeyer, M. L., Agran, M., & Hughes, C. (1998). Teaching self-determination to students with disabilities: Basic skills for successful transition.Baltimore: Paul H. Brookes.
- Gov https://youth.gov/youth-topics/positive-youth-development
